Slaapproblemen en productiviteit op werk, wat is de relatie?
Slaap is een belangrijk thema voor werknemers en werkgevers, zeker omdat bijna 50% van de medewerkers een mindere slaapkwaliteit ervaart. Slecht slapen heeft direct invloed op het functioneren van medewerkers. Aukje Rekkers, adviseur zorg en bedrijfszorg bij CZ, ging daarom in gesprek met Lisette Venekamp, longarts-somnoloog en medisch directeur van het Nederlands Slaap Instituut. Hoewel elke levensfase zo zijn uitdagingen kent, blijkt slaap iets heel persoonlijks. Lisette Venekamp vertelt u graag meer over de slaapkwaliteit per levensfase én de relatie tussen slaap en werk.
Datum: 26 februari 2024 - Leestijd: 7 minuten
Wat is slaap? En specifieker, wat is goede slaap?
Lisette: “Dankzij slaap komen we fysiek en mentaal tot rust en kunnen we herstellen. Tijdens de slaap krijgen emoties een plaats en laadt ons lichaam zich op voor een nieuwe, actieve dag. Slaap is heel persoonlijk. Het is moeilijk om criteria vast te stellen waar goede slaap aan moet voldoen. Als je vindt dat je fris en voldoende uitgerust aan de dag kan beginnen, is er sprake van een goede nachtrust. Laten we het vooral niet in hokjes plaatsen.”
En wat is verstoorde slaap?
Lisette: “Als slaap fysiek en mentaal geen uitgerust gevoel geeft, spreken we van een verstoorde nachtrust. Dit heeft dan vaak ook gevolgen voor iemands functioneren. Maar ook dit is heel persoonlijk. Sommige mensen kunnen zeggen dat ze slecht hebben geslapen, omdat ze ’s nachts 5 keer wakker zijn geweest. Maar als ik dan overdag vraag hoe het gaat, zeggen ze nergens last van te hebben. Is de slaap dan niet goed? Of ben je niet tevreden met jouw manier van slapen? De één vindt het een probleem als hij na een kwartier in slaap valt. Anderen hebben er geen enkel probleem mee als ze na 45 minuten inslapen. Er is geen normaal.”
Hoe werkt slaap?
Lisette: “Slaap kent een specifieke opbouw: een lichte fase, een diepere fase en een slaapfase die overgaat in de REM-slaap. Hierin worden onze emoties gereguleerd. De complete cyclus doorloop je een aantal keren. In de eerste uren is de slaap dieper, in de laatste uren niet meer. Dat komt doordat de slaapdruk afneemt. We raken meer uitgerust en slapen oppervlakkiger. In deze fase van slapen rusten we nog wel uit, maar het bereidt ons al voor op wakker worden.”
Feit of fictie?
Een mens heeft minimaal 8 uur slaap nodig
Fictie: Er is geen minimum of maximum op slaap te plakken. De een voelt zich na 9 uur uitgerust, de ander na 6 uur. Slaap is iets persoonlijks. Het heeft geen zin om je op gemiddelden te baseren.
Kan slaap veranderen?
Lisette: “Gedurende je hele leven veranderen er veel dingen en je slaap is er daar een van. Je kan niet verwachten dat je op je 20ste net zo slaapt als op je 60ste. Het is een verandering die de meeste mensen vanaf hun 50e tot 60e jaar beginnen te merken. Hoe ouder we worden, hoe minder we de diepste slaapfase ervaren. Jonge kinderen slapen het grootste deel van hun slaap diep. Terwijl hoogbejaarden helemaal niet meer diep slapen. Het is een natuurlijk proces.”
Verandering van slaap is net zoals rimpels of grijze haren krijgen. Het hoort bij ouder worden.
In welke levensfase vinden de grootste veranderingen plaats?
Lisette: “Rondom de menopauze maken vrouwen een flinke verandering door. Hormonen veranderen enorm en daarbij verandert hun slaap ook. Vrouwen slapen onrustiger of hebben problemen in te slapen. Ook treden snurken en slaapapneu vaker op. Dit komt omdat de weefselstructuur verandert en er een vernauwing kan optreden in de bovenste luchtweg. Bij mannen verloopt dit proces meer geleidelijk. Terwijl het bij vrouwen plotseling gebeurt, waarna er weer een stabielere fase optreedt. Het vervelende is dat je nooit zeker weet wat de oorzaak is van een slaapproblemen. De problemen kunnen ontstaan door een menopauze, maar stress, overgewicht, diabetes of chronische aandoeningen kunnen ook een oorzaak zijn.”
Lopen jonge ouders meer risico op slaapproblemen?
Lisette: “Bij NSI krijgen we haast geen vragen van jonge ouders. Ze accepteren dat ze slechter slapen en zien het als een tijdelijk probleem. En dankzij hun leeftijd kunnen ze ook meer aan. Als de mindere nachtrust na een paar jaar niet verbetert, hakken de feiten er wel hard in. Dit zien we vooral bij vrouwen die hun oude slaapritme niet hebben teruggekregen. Het kind slaapt dan wel door, maar het verstoorde ritme is gebleven. Dat leidt soms tot ergernis wat ervoor zorgt dat mensen wel aan de bel trekken”.
Feit of fictie?
De uren voor middernacht tellen dubbel
Fictie: De eerste uren van de slaap zijn de belangrijkste uren. Maar of die voor of na twaalf uur vallen, maakt niet veel uit. Het enige dat telt is een normaal slaapritme.
Leiden slaapproblemen tot hoger verzuim, lagere productiviteit en meer ongevallen?
Lisette: “Ongelukken gebeuren vaak door slaperigheid. De slaapdruk is zo hoog dat je ogen dichtvallen. Maar er is dan niet direct sprake van een slaapprobleem. Om goed te slapen heb je een hoge slaapdruk nodig, die je ontwikkelt door genoeg te doen. Slaapproblemen worden vaak veroorzaakt door een slechte slaapdruk. En daar kunnen fysieke en/of mentale problemen weer de oorzaak van zijn. Dit geldt ook voor vermoeidheid, als je het hebt over een laag energieniveau. Het is te kort door de bocht om slaapproblemen te koppelen aan verzuim, ongevallen en een lagere productiviteit. De oorzaken verschillen van persoon tot persoon.”
Is werk van invloed op slaap?
Lisette: “Jazeker, maar het gaat twee kanten op. Het is verleidelijk te denken dat werk leidt tot stress en een minder goede nachtrust. Maar werken leidt bij veel mensen juist tot voldoening en goede slaap. Ze voelen zich waardevol, ontspannen, staan lekker in het leven en slapen ook lekker. Een evenwichtige, stabiele dag is belangrijk voor een goede nachtrust. De nacht is een weerspiegeling van de dag. Als de dag geen inhoud heeft, als je geen waardering voelt, of niet tevreden bent met wat je doet, zal de nacht waarschijnlijk niet zo soepel verlopen.”
Als je overdag niet gelukkig bent met wat je doet, zal de nacht waarschijnlijk niet zo soepel verlopen.
Wat moeten werkgevers absoluut weten over slaap?
Lisette: “Werkgevers moeten weten wat normale slaap is en dat dit door de jaren heen verandert. Als je een regel hebt dat 50-plussers geen nachtdiensten meer mogen draaien, besef dan dat er 50-plussers zijn die het heerlijk vinden om ’s nachts te werken. Iedereen is anders, slaap is heel persoonlijk. In algemene zin zou ik willen zeggen dat een mens rust nodig heeft om gezond te functioneren. Niet alleen ’s nachts maar ook overdag. Eis dus niet van werknemers om constant bereikbaar te zijn. Vraag ze niet om in het weekend te antwoorden op e-mails. Geef mensen de ruimte om af te schakelen en te herstellen.”
Feit of fictie?
Een lange powernap laat in de middag is niet okay
Feit: Een dutje is niet per se verkeerd. Maar té laat in de middag té lang slapen is niet verstandig. Zo neemt het een deel van uw nachtrust over. En dat is niet okay.
Wat is uw gouden tip om medewerkers beter te helpen?
Lisette: “Aan werkgevers, leidinggevenden, HR-managers en verzuimbegeleiders zou ik willen zeggen: Een medewerker durft vaak niets te zeggen, omdat men schaamte voelt of niet wil zeuren. Wees daarom open naar medewerkers toe. Geef ze de kans om slaap- of andere problemen bespreekbaar te maken. Luister naar wat er speelt. En blijf mensen individueel benaderen. Dat kost tijd, maar zorgt ook voor interesse in je medewerkers.”